Dat hij op gevorderde leeftijd nog bewees van inzicht te kunnen veranderen in de kwestie van oorlog en vrede, brandmerkte hem tot verrader in de ogen van de diehards der Groot-Israelgedachte en heeft hem uiteindelijk het leven gekost. Maar diezelfde politieke moed en kundigheid leverden hem juist het respect van de zwijgende meerderheid op. De mate van openbare ondersteuning bepaalde de marges van zijn beleid. Het probleem is nu dat deze ondersteuning aan Rabins persoon was gebonden: de meeste Israeli’s stemden schoorvoetend in met de territoriale en andere concessies die hij voorstelde; ze gingen om omdat Rabin, de held van de Zesdaagse Oorlog en de zelfverzekerde drager van de ‘wil der natie’, het hun vroeg en zei dat het wel kon. Niemand anders kon en kan deze rol vervullen. Daarom zal Rabin worden herinnerd als voorbeeld van de rol van het individu in de geschiedenis.
Nog geen uur na de aanslag merkte Yossi Sarid, de scherpzinnige minister van Rabins klein-linkse coalitiepartner Meretz, op dat Israel van ‘erna’ niet meer hetzelfde was als dat van ‘ervoor’. Politieke moorden waren een zeldzaamheid in Israel. Het debat gaat nu over de vraag in hoeverre rechts medeplichtig is aan de koelbloedige moord op Israels democratisch verkozen premier: alleen de ontspoorde messianisten of ook de Likoed? Bibi Netanyahu en zijn handlangers schuwden de ophitserij niet en schiepen mede het klimaat waarin de wandaad kon plaatsvinden. Heel het ‘nationale kamp’ in Israel voelt zich als op heterdaad betrapt. De moord op Rabin is een symptoom van de breuk tussen twee uit elkaar groeiende politieke culturen en waardenstelsels. Een van de Israelische meerderheid - verwesterd, seculier, pluralistisch en oorlogsmoe - en de ander van de orthodox-joodse, religieus- zionistische rechtse minderheid, die behoud van joodse heerschappij over het Hele Land van Israel tot hoogste gebod heeft verheven. Democratie en de onschendbaarheid van het menselijk leven worden daarbij tot instrumenten gedevalueerd. Een minderheid binnen deze minderheid deinst niet langer terug voor pogingen om met extreme middelen haar wil op te leggen aan de recalcitrante meerderheid.
In weerwil van paniekerige commentaren over een dreigende broederoorlog verkeert het Israelisch-Arabische vredesproces echter niet in onmiddellijk gevaar. Daarvoor zijn Israels democratische instituties en tradities van politieke continuiteit te sterk. En daarvoor diende ook het indrukwekkende cordon sanitaire dat de groten der aarde door hun aanwezigheid tijdens Rabins begrafenis legden om de nog immer wankele toenadering. Maar iets verder in de toekomst dreigt het vredesproces wel in de gevarenzone te geraken. De oorzaak ligt in de combinatie van twee factoren: enerzijds zal Israels Kulturkampf zich verder toespitsen; anderzijds is Peres’ machtsbasis smaller en geniet hij niet de populariteit van zijn voorganger. Peres, de visionaire redenaar en diplomatieke klusjesman, is in Israel minder geliefd dan in het buitenland. Vervroegde verkiezingen zijn onwaarschijnlijk. Maar Peres zal het moeilijk krijgen als hij het volgend jaar moet opnemen tegen Likoeds ‘Bibi’. Uitbreiding van zijn kabinet met populaire jongeren als Haim Ramon zou mogelijk een winning team kunnen opleveren. Anderzijds zal de komende reconstructie van de Israelische regering noodgedwongen een nieuwe stoelendans veroorzaken en nieuwe teleurstellingen onder de gepasseerden. Het is de vraag of Peres de eenheid van zijn partij zal kunnen handhaven, en met name of hij de vroegere aanhangers van Rabin en de sterke rechtse stroming binnen de Arbeiderspartij zelf binnenboord zal kunnen houden. Peres zal vlug moeten opereren, wil hij suicidale machtsstrijd voor blijven.
Lukt dat niet, dan zou Israel op termijn wel eens van een twee- naar een driepartijenstelsel kunnen gaan waarbij een rechtse afsplitsing van de Arbeiderspartij aansluiting zal zoeken bij allerlei ontevreden belangengroepen en wellicht met een ‘realistische’ stroming binnen de Likoed. Daarmee zou de middenmoot die met Rabin teloor is gegaan, worden opgevuld - maar zonder Rabins vermogen drastische wendingen door te zetten.
Een laatste joker in dit kaartenhuis blijft de mogelijkheid van heroplevende Palestijnse terreur. Bedreiging van de persoonlijke veiligheid van de Israelische burger door onvoorspelbaar Arabisch geweld zou de sterkste troef zijn die de Likoed tegen Peres kan uitspelen. Alleen een snel uitvoeren van het Oslo 2-akkoord, spoedige Palestijnse verkiezingen en onverwijld doorstoten naar de permanente- statusonderhandelingen kan de massale Palestijnse steun voor het vredesproces herstellen, en daarmee de islamitisch- fundamentalistische terreur de wind uit de zeilen nemen.
Ook hier zal Peres een race tegen de klok moeten rennen. Gezien zijn zwakkere binnenlandse autoriteit bevindt hij zich in een ongunstiger uitgangspositie dan Rabin. Ongunstiger maar niet hopeloos: ook Rabin groeide maar langzaam uit van onbeholpen houwdegen tot geliefd staatsman. Peres zal alleen kunnen slagen als hij zichzelf weet te hervormen - althans in de ogen van de kiezers. Hij staat voor de grootste opgave van zijn loopbaan, die tot voor kort was getekend door de vete met rivaal Rabin. Hun duel heeft de Arbeiderspartij gedurende een kwart eeuw verscheurd en de vredeskansen in het Midden-Oosten grote schade toegebracht. Dat Peres drie jaar geleden de strijdbijl begroef en Rabins bondgenoot werd, wijst erop dat ook hij niet te oud is om te veranderen. De toekomst van Israels verzoening met de Palestijnen hangt ervan af of Peres dit proces van verzoening met zijn eigen verleden weet te voltooien en van manipulatief politicus tot leider kan uitgroeien. Peres moet onder Rabins schaduw vandaan zien te komen - en tegelijk elk beetje legitimiteit benutten dat hij erft met Rabins mantel.