Zimbabwe was een essentiële steunpilaar van het anc in de strijd tegen de apartheid. Het was daarom niet vreemd dat veel Zimbabwanen na de Zuid-Afrikaanse verkiezingen van 1994 opgetogen de grens overstaken, op zoek naar werk in het buurland dat gold als de economische motor van Afrika. Rond 2008, toen Zimbabwe onder leiding van Robert Mugabe afgleed naar een falende staat, kwamen ze en masse. Hoeveel het er inmiddels zijn weet niemand, schattingen lopen uiteen van één tot drie miljoen. Ze vonden werk in de horeca, in de bouw, als monteurs, Uber-chauffeurs, huishoudsters, noem maar op.

Maar het idee van pan-Afrikaanse solidariteit brokkelt snel af. Zuid-Afrika verkeert in een economische malaise, met een werkloosheid van 34,5 procent. De Zimbabwanen krijgen te horen dat zij de banen van de Zuid-Afrikanen hebben ingepikt. Sinds vorig jaar is er een vigilantengroep actief die zich Operation Dudula (Zoeloe voor ‘uitdrijven’) noemt en die het op buitenlanders gemunt heeft. Of ze hier nu legaal zijn of niet. Als ze werk doen dat Zuid-Afrikanen ook kunnen doen, moeten ze weg.

Ook de regering heeft zich tegen de Zimbabwanen gekeerd. In 2017 konden alle Zimbabwanen die hier met een tijdelijke verblijfsvergunning verbleven een zogenaamde Zimbabwe Extension Permit (zep) aanvragen. Het stelde ze in staat in Zuid-Afrika te werken en studeren. Ook hadden ze recht op medische hulp. In december lopen die vergunningen af. Binnenlandse Zaken weigert ze te vernieuwen, zodat hun toekomst onzeker is geworden.

De Helen Suzman Foundation heeft het ministerie van Binnenlandse Zaken nu voor het gerecht gedaagd. Volgens de mensenrechten-ngo heeft de minister het besluit genomen zonder consultatie met belanghebbenden, en zonder uitleg. ‘[De Zimbabwanen] zullen voor een wanhopige keuze worden gesteld: óf ze blijven in Zuid-Afrika als migranten zonder papieren, met alle kwetsbaarheid die zo’n status met zich meebrengt, óf ze moeten terug naar een Zimbabwe dat nog precies hetzelfde is als het land dat zij ontvluchtten’, zei directeur Nicole Fritz.

Volgens minister Aaron Motsoaledi wordt zijn besluit gesteund door de meerderheid van de Zuid-Afrikanen en hij haalde hard uit naar ngo’s. ‘Zuid-Afrika staat onder de dictatuur van een aantal ngo’s, waarvan er enkele worden gefinancierd door anonieme en twijfelachtige geldschieters. Hun doel is om de regering ten val te brengen.’

Het aantal in 2022 getelde doden en vermisten aan de buitengrenzen van Europa, volgens het Missing Migrants Project (IOM): 1490