Kaapstad – Een uitzonderlijk verhaal: twee vrouwelijke public protectors die twee mannelijke Zuid-Afrikaanse presidenten het regeren nagenoeg onmogelijk maken. De eerste public protector (een soort ombudsman met grote invloed) was Thuli Madonsela, die zich ontpopte tot de ultieme plaaggeest van Jacob Zuma, toen die tussen 2009 en 2018 regeerde. Madonsela schreef in 2014 het ‘Nkandla-rapport’, waarin ze stelde dat Zuma onrechtmatig had geprofiteerd van de peperdure verbouwing van zijn huis in Nkandla. Zuma en zijn getrouwen waren ziedend, maar de rechtbank gaf Madonsela gelijk en beval Zuma om het geld terug te betalen.

Drie jaar later, vlak voordat ze haar termijn als public protector beëindigde, kwam Madonsela met een vernietigend rapport over de staatsinkapseling die zou hebben plaatsgevonden onder het presidentschap van Zuma en die het land in economisch ruïneerde. De president deed het af als ‘politieke propaganda’, maar het hooggerechtshof dwong hem om een commissie in te stellen die Madonsela’s aantijgingen moest onderzoeken.

Uiteindelijk werd daarom de zogenaamde commissie-Zondo opgezet, onder leiding van rechter Raymond Zondo. Vorige week verscheen Zuma zelf voor die commissie. Zij die hoopten op openbaringen of duidelijkheid kwamen bedrogen uit. Zuma staat bekend als een meester in het ontwijken. Zo ook nu. Hij pretendeerde dat hij zich kwalijke besluiten absoluut niet kon herinneren. In plaats daarvan kwam hij met een serie samenzweringstheorieën. Hij repte van aanslagen op zijn leven en verraderlijke anc-coryfeeën die als apartheidsspionnen hadden gewerkt of nog altijd in dienst zijn van duistere machten. Toen het vuur hem te na aan de schenen werd gelegd trok hij zich terug uit de hoorzitting en betoogde dat hij uit eigen vrije wil was gekomen en niet om een kruisverhoor te ondergaan. Later zei hij toch verder te willen getuigen.

Intussen heeft Zuma’s opvolger, de als hervormer geprezen Cyril Ramaphosa, zijn eigen kwelduivel in de persoon van de nieuwe public protector Busisiwe Mkhwebane. Ze beschuldigde hem in een rapport van voorliegen van het parlement en witwassen van geld dat hij had gebruikt tijdens de verkiezingscampagne voor de opvolging van Zuma, die Ramaphosa nipt won. Ook heeft Mkhwebane een van Ramaphosa’s belangrijkste supporter, de minister van Staatsbedrijven Pravin Gordhan, beschuldigd van duister gekonkel, en eist dat Ramaphosa maatregelen neemt. Het kamp-Ramaphosa, altijd vol lof over de vorige public protector, heeft via de rechtspraak de tegenaanval ingezet en noemt Mkhwebane incapabel en wil haar ontslag. De beloofde hervormingen laten onderwijl op zich wachten.