Zweden gold decennialang als ‘de modelmaatschappij’ waar gelijkheid en samenleven hoog in het vaandel stonden, maar sinds een paar jaar is dat imago tanende door stijgende criminaliteit en sociale problemen in achterstandswijken. Voor De Groene interviewde ik in Stockholm Mattias Karlsson. Hij is de tweede man van de Zweden Democraten (Sverige Demokraterna, SD), een partij die te boek staat als rechts-conservatief en populistisch. Bij de vorige verkiezingen, in 2014, groeide de SD van 5,7 procent naar 12,9 procent. Thans scoort de partij boven de twintig procent in de peilingen.

Karlsson en ik treffen elkaar in een vleugel van het Zweedse parlement. Hij heeft een bewogen parlementaire periode achter de rug. Leider Jimmy Åkesson kreeg halverwege deze termijn een burn-out, waardoor Karlsson een jaar lang moest invallen als fractievoorzitter. Nu zijn de verkiezingen in aantocht en is de leider terug. Met Karlsson bekijk ik een verkiezingsspot van zijn partij. ‘Jullie hebben gefaald’, zegt Åkesson in de video, die gitzwarte luchten boven de bekende probleemwijk Rinkeby laat zien, met drukkende achtergrondmuziek. De film bevat tevens beelden van de terreuraanslag in Stockholm, waarbij op 7 april 2017 vijf mensen omkwamen. Met ‘jullie’ doelt de SD-leider op de media en de gevestigde partijen, zoals de Sociaaldemocratische Partij en de rechts-liberale Moderaterna. Zij hebben de puinhopen veroorzaakt, maar de SD heeft een alternatief, luidt het.

‘Het was mijn idee om deze spot te maken’, zegt Karlsson, die toegeeft dat de video een erg duister beeld schept. ‘Het is een politieke spot die bedoeld is om te provoceren en een gesprek op gang te krijgen. Als je in een studio van achter een bureau de criminaliteitscijfers laat zien, dan zal dat bij niemand aanslaan.’ Hij benadrukt dat de film in lijn is met hoe veel Zweden zich momenteel voelen: ‘Mensen voelen zich niet langer thuis in hun eigen land.’ Lift de SD niet mee op de angst van deze kiezers voor vreemdelingen? ‘De problemen zijn reëel. Misdaad, geweld en verkrachting komen niet alleen voor in de achterstandswijken van onze steden, maar ook op het platteland.’

Karlsson (41) groeide op in het dorpje Rottne in het zuiden van Zweden. ‘Het was een homogene gemeenschap waar iedereen dezelfde identiteit had.’ Hij studeerde aan de Universiteit van Lund en leerde in de collegebanken Jimmy Åkesson kennen. In 1999 sloot hij zich aan bij de SD, een partij die destijds te boek stond als extreem-rechts met neonazistische trekken. Toen Åkesson en hij de partijleiding in 2005 overnamen, zetten ze een vernieuwingsslag in. De SD kreeg een redelijker imago en ontdeed zich van de extreme elementen. Karlsson ontwikkelde een partijlijn die uitgaat van nationalistisch conservatisme met een menselijk gezicht. Hij haalt inspiratie uit zijn jeugd. ‘Ken je het boek Emil in Lönneberga van Astrid Lindgren? Ik hield van die verhalen omdat ik in dezelfde omgeving ben opgegroeid. Ik herinner me de scènes van de jongen die zijn zusje in de vlaggenmast hijst om Mariannelund te zien. Onlangs reed ik met de auto door dat dorp en wat ik zag was niet zoals ik het mij herinner.’ Mariannelund is volgens Karlsson nu bekend door een groepsverkrachting. ‘Een Zweeds meisje is in 2012 zestien uur lang verkracht door veertien asielzoekers. Ze hebben haar gemarteld en ze moest wekenlang in een rolstoel zitten. En later was er ook nog een eerwraakzaak. Dat is het Mariannelund van nu.’

Karlsson mist het Zweden van vroeger. ‘Dat was de tijd van het veilige, sociale Zweden. En natuurlijk plegen de meeste asielzoekers geen groepsverkrachtingen, maar het feit dat dit steeds vaker en in het hele land gebeurt, is een teken’, meent Karlsson, die het liefst alle asielzoekers wil terugsturen. ‘De meeste Syriërs kwamen vanuit veilige landen zoals Turkije en Libanon naar Zweden. Zij kunnen wat mij betreft terug naar die landen. Alleen voor politieke vluchtelingen moet in Zweden plaats zijn. Asielzoekers die hier zijn, moeten zich gedragen. Er mag geen ruimte zijn voor het oproepen tot het doden van christenen en het in brand steken van asielzoekerscentra door de migranten zelf.’

In de laatste jaren is de drugscriminaliteit in Zweden toegenomen. Het geweld in probleemwijken, onder meer met handgranaten en automatische wapens, heeft de politie naar eigen zeggen momenteel ‘onder controle’. Toch blijven volgens Karlsson de problemen bestaan. Ondertussen nemen de sociaal-democraten en rechts-liberalen – samen de twee grootste partijen van het land – retoriek en ideeën van de SD over. Karlsson: ‘Ooit haatten ze ons en zeiden ze dat wij xenofobe extremisten waren. Nu zeggen ze van alles om aan de macht te blijven. De sociaal-democraten en rechts-liberalen hebben geen principes. Ik hoop dat de kiezers dit ook zien.’ Hij zegt een hoge prijs te moeten betalen voor zijn mening: ‘Ik ben met pepperspray en met een ijzeren staaf belaagd, en mijn vrienden zijn door hun omgeving geëxcommuniceerd.’

De SD hoopt dat ze voldoende stemmen halen om na 9 september in de regering te komen. ‘Alles in de campagne draait momenteel om ons. Het is een revolutionaire omslag en ik hoop dat we dit kunnen vasthouden na de verkiezingen.’ Vanwege een cordon sanitaire tegen de SD is de kans aanwezig dat de sociaal-democraten van premier Stefan Löfven een coalitie sluiten met de rechts-liberale Moderaterna. Karlsson staat echter open voor samenwerking met die laatste partij. ‘We kunnen in de regering meteen actie laten zien. Kijk naar wat er nu in Italië gebeurt. Het is goed wat de Italiaanse regering momenteel doet. Boten van hulporganisaties bevorderen juist de illegale mensensmokkel en moeten worden tegengehouden. Als wij in de Zweedse regering komen, zijn we bereid om Zweedse marineschepen naar de Middellandse Zee te sturen om de Italiaanse marine te helpen. De asielzoekersstroom moet worden tegengehouden.’

Deze blogreeks wordt mede mogelijk gemaakt door Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten.