Mirjam Levie was 26 jaar toen ze in januari 1943 begon aan haar dagboek in de vorm van - vooralsnog onverstuurbare - brieven aan verloofde Leo Bolle, die in Palestina op haar wachtte. Ze was secretaresse bij de Joodse Raad in Amsterdam en beschreef hoe iedereen zich aan die reddingssloep probeerde vast te klampen uit angst voor deportatie. Wie dat niet lukte, schreef ze, was ‘ter dood veroordeeld’. Toen ze in mei moest meewerken aan het opstellen van de beruchte lijst van medewerkers die hun vrijstelling zouden verliezen, rebelleerde ze tegen dit ‘krankzinnige beulswerk’. Ze vertelt zelfs een macabere grap waarin Asscher en Cohen, de voorzitters van de Joodse Raad, van de Duitsers te horen krijgen dat de Joden zullen worden vergast. ‘Wordt het gas door u geleverd of moeten wij dit doen’, is hun antwoord.

Het is de hoofdtaak van historici om het verleden te begrijpen, niet om het te herdenken. Een kruistocht tegen ‘nivellering’ zoals die van Evelien Gansstaat dat begrip in de weg.