DE SCENE WAAR het boek mee begint is treffend, maar - helaas - hij komt je ook bijna te bekend voor. In een woonwagenkamp in een buitenwijk van het Amerikaanse plaatsje Spokane, Washington, rijdt in januari 1989 een ambulance voor. De patiënt voor wie hij komt is Billy Tipton, een oude blanke muzikant die al tijdenlang ziek is maar steeds heeft geweigerd naar een dokter te gaan. Als zijn geadopteerde tienerzoon William eindelijk het alarmnummer 911 heeft gebeld, wordt duidelijk waarom: de ziekenbroeders komen binnen, leggen Billy op de grond en maken zijn pyjamajasje los om te voelen of zijn hart nog klopt. Eén van hen kijkt William aan en vraagt: ‘Is je vader soms van geslacht veranderd, jongen?’ De jongen komt wat dichterbij, kijkt naar het lichaam van zijn vader en rent dan ‘struikelend naar de hordeur en het trapje van de woonwagen af’.

HOE GROOT een reputatie ook is, de eerste dingen die je van iemand hoort, ziet of leest, kunnen je oordeel soms heel lang bepalen. Neem Elvis Presley. Wat ik het eerst zag, waren een paar van zijn films uit begin jaren zestig. Elvis die in Hawaii van een rots dook, Elvis als jolige soldaat. Hij zong een paar mierzoete liedjes en krulde zijn lip omhoog, terwijl het verhaaltje in veel te vrolijke kleuren naar zijn voorspelbare ontknoping strompelde. Hij kreeg het meisje, maar een goede start kon je het niet noemen.

ZO'N KLEINE twee jaar geleden wist iedereen het zeker: vanaf nu kwam literatuur, althans als zij hip en actueel moest zijn, uit Schotland. Schotland?! Ja, Schotland. Het land dat het tot dan goeddeels had moeten doen met een dodelijk doedelzak-en-Monster-van-Loch-Ness-imago werd plotseling uitgeroepen tot hét literaire walhalla van Europa. ‘Schotland schrijft!’ juichten de kranten, en in boekhandels kon je je nauwelijks nog een weg banen door de bergen verzamelbundels met werk van Schotse schrijvers. The Picador Book of Contemporary Scottish Fiction, Ahead of its Time, New Scottish Writing, het is maar een kleine greep uit het aanbod, want, zoals schrijver (en uitgever) Kevin Williamson in het voorwoord van het onlangs verschenen Rovers Return schrijft: ‘In de uitgeverswereld kun je, net als in de filmindustrie, van één ding zeker zijn: als er een hype is, van wat voor aard ook, zijn luie uitgevers de eerste om zich op de golven ervan te laten meevoeren.’

DE CARRIERE van de Amerikaanse schrijver Jay McInerney heeft langzamerhand wat van een rit in een achtbaan. Weliswaar een met een onkarakteristiek heftig eerste stuk, maar toch. In 1984 betrad hij de literaire scene met de roman Bright Lights, Big City, en meteen was hij een ster. ‘De stem van zijn generatie’, samen met Bret Easton Ellis, de leider van de fameuze bratpack.

ZELFS WIE de meeste varianten alleen uit de tweede hand kent, weet dat opiaten dingen mogelijk maken die normaal gesproken buiten ons bereik liggen. Je kunt zonder aanwijsbare reden onbedaarlijk blijven lachen, nachtenlang dansen of je een avond kostelijk vermaken met het staren naar een blinde muur. Maar er is één ding dat bij dit alles vrijwel onmogelijk blijft: het aan ‘niet-ingewijden’ uitleggen wat er tijdens een trip precies met je gebeurt, hoe die euforie voelt of wat die muur nou zo fascinerend maakt.

JE KUNT BOEKEN en hun schrijvers natuurlijk in een oneindige reeks categorieën indelen, maar een van de meest betrouwbare tweedelingen is toch deze: je hebt boeken die zich goed laten verfilmen, en je hebt goede boeken. Een voorbeeld. Elk boek van John Grisham of Michael Crichton mag zonder enig bezwaar tot rolprent worden omgetoverd - desnoods alle 38 met Harrison Ford in de hoofdrol - maar toen een Amerikaanse regisseur een paar jaar geleden voorstelde om een film te gaan maken naar The Catcher in the Rye, moest er toch echt iemand op zijn rem gaan staan, en het liefst een beetje hardhandig. Holden Caulfield is geen romanpersonage waarvan je het verhaal zo maar even kan uitbeelden; hij moet het vertellen. Met zijn eigen, onvergetelijke stem, die Salinger en (zonderlinge kluizenaar of niet) alleen Salinger kon laten spreken.

Charles Bukowski heeft zijn eigen dood overleefd. Hoewel de cultheld in 1994 stierf, publiceert hij elk jaar nog een ‘nieuw’ boek. Hoe doder Hank, hoe beter zijn werk. Het beste heeft de kampioen van de underdogs voor het laatst bewaard.