Na de val van de muur werden oude ongelijkheden vaak gewoon weer een onderdeel van de nieuwe wereld. De belofte dat liberalisering en privatisering ook tot een rechtvaardigere samenleving zou leiden werd voor veel landen niet ingelost.

Geen politieke grens kan de werkelijkheid van de geografie, geschiedenis, cultuur en economie wegpoetsen.

Brexit duurt inmiddels zo lang dat het is uitgemond in een strijd tussen goed en fout. De doorklievende werking van het debat vreet zich steeds dieper de samenleving in.

Wie een museum, monument of kathedraal echt wil leren kennen moet naar het lapidarium. Daar liggen de beschadigde beelden die zijn vervangen, de originelen.

In cruciale en urgente dossiers waar de Commissie-Juncker politieke richting had kunnen geven, deed zij dat nauwelijks. Hoe heeft dit kunnen gebeuren?

Frankrijk positioneert zich ook tijdens de G7-top in Biarritz als de leider van het nieuwe post-Brexit Europa. Na deze zomer weet zelfs Boris Johnson waar hij terecht moet voor een plan.

Vanuit Europa-politiek perspectief is het inmiddels zonneklaar dat de euro niet kan voortbestaan als hij alleen door Duitsland gered of vormgegeven kan worden.

Wat we zien in de spiegel van de uitslag van de Europese verkiezingen? Twee hoofdzaken. Eén: het midden verandert ingrijpend, maar houdt stand. Twee: het agressieve nationalisme klotst het Brusselse Europa binnen.

De argwaan tegen de integratie als een weinig democratisch eliteproject is zo oud als het integratieproces zelf. Een verkiezingsdebat tussen nationale leiders waarop niet gestemd kan worden helpt niet.

De grote paradox van ons Europa: de Europese integratie is vaak politiek geweest zonder politiek te kunnen of willen zijn. Brexit, Trump, de vluchtelingencrisis en de aanslagen in Brussel, Parijs en Keulen zijn wat deze EP-verkiezingen anders maakt dan die van vijf jaar geleden. Macht en ideeën in plaats van beleid.

Het Brexit-proces ondergaat een metamorfose. De betovering van de in-uit-retoriek maakt plaats voor iets anders: de realiteit. Die zal bestaan uit pakketten van deals, onaf beleid en verder uitstel van allerlei soort. Het zijn de onvermijdelijke grijstinten van nuance en tijd.

In 1972 zocht de Britse filosoof Isaiah Berlin in een essay naar verklaringen voor de opkomst van het nationalisme dat Europa vanaf de negentiende eeuw geheel in zijn greep kreeg. Hij kwam uit bij de Duitse filosoof Johann Gottfried Herder.

Het zijn juist die complexe problemen die bespreekbaar gemaakt kunnen en moeten worden in een democratie en rechtsstaat, in plaats van te worden verstopt achter rigide ideologie.

Het was groot nieuws in Den Haag en de Nederlandse media, de aandelen-aankoop in Air France-KLM. Maar voor Frankrijk is Nederland geen gelijkwaardige uitdager.

Macron gaat nu toch voor de EU-richtlijn stemmen om Nord Stream en de rol van het Russische Gazprom aan banden te leggen. Tot ergernis van Duitsland.