Vanuit Europa-politiek perspectief is het inmiddels zonneklaar dat de euro niet kan voortbestaan als hij alleen door Duitsland gered of vormgegeven kan worden.

Wat we zien in de spiegel van de uitslag van de Europese verkiezingen? Twee hoofdzaken. Eén: het midden verandert ingrijpend, maar houdt stand. Twee: het agressieve nationalisme klotst het Brusselse Europa binnen.

De argwaan tegen de integratie als een weinig democratisch eliteproject is zo oud als het integratieproces zelf. Een verkiezingsdebat tussen nationale leiders waarop niet gestemd kan worden helpt niet.

De grote paradox van ons Europa: de Europese integratie is vaak politiek geweest zonder politiek te kunnen of willen zijn. Brexit, Trump, de vluchtelingencrisis en de aanslagen in Brussel, Parijs en Keulen zijn wat deze EP-verkiezingen anders maakt dan die van vijf jaar geleden. Macht en ideeën in plaats van beleid.

Het Brexit-proces ondergaat een metamorfose. De betovering van de in-uit-retoriek maakt plaats voor iets anders: de realiteit. Die zal bestaan uit pakketten van deals, onaf beleid en verder uitstel van allerlei soort. Het zijn de onvermijdelijke grijstinten van nuance en tijd.

In 1972 zocht de Britse filosoof Isaiah Berlin in een essay naar verklaringen voor de opkomst van het nationalisme dat Europa vanaf de negentiende eeuw geheel in zijn greep kreeg. Hij kwam uit bij de Duitse filosoof Johann Gottfried Herder.

Het zijn juist die complexe problemen die bespreekbaar gemaakt kunnen en moeten worden in een democratie en rechtsstaat, in plaats van te worden verstopt achter rigide ideologie.

Het was groot nieuws in Den Haag en de Nederlandse media, de aandelen-aankoop in Air France-KLM. Maar voor Frankrijk is Nederland geen gelijkwaardige uitdager.

Macron gaat nu toch voor de EU-richtlijn stemmen om Nord Stream en de rol van het Russische Gazprom aan banden te leggen. Tot ergernis van Duitsland.

Hoe verlaat je na zestien jaar de Duitse politiek? Angela Merkel pakt het in elk geval anders aan dan Konrad Adenauer en Helmut Kohl.

De hoop op een nieuw Europa, zoals in 1992 expliciet gemaakt in het Verdrag van Maastricht, is niet langer zichtbaar, noch in de media, noch in de politiek. Hoe behouden we de open geest van toen?

Wie leidt Europa in tijden van turbulentie? Frankrijk laat er geen misverstand over bestaan. En deed dat in het verleden ten opzichte van het Verenigd Koninkrijk ook niet.

Duizenden demonstranten in Boedapest strijden een cruciale strijd voor het Europa van vandaag. Wordt hun protest niet meer dan een voetnoot in de Europese parlementsverkiezingen van dit voorjaar?

Wopke Hoekstra verzette zich vorige week in Brussel tegen het Frans-Duitse plan voor een eurozonebudget. Onverantwoordelijk gedrag?

Als het aan Macron ligt, dient de eurozone het laboratorium te zijn voor vernieuwende democratie en partijpolitiek. En dat pakt hij diplomatiek aan.