Interview met Julian Barnes over zijn nieuwe roman Engeland, Engeland. ‘Patriottisme is een onmisbaar ingrediënt van het massatoerisme.’

Terug naar de retorica. Dat is het devies van de Franse filosoof Frédéric Pagès die in De filosoof staat om vijf uur op uitlegt dat de essentie van de filosofie zou moeten bestaan uit het verwoorden van argumenten en niet uit een openbaring ‘die altijd aangepast is aan een bepaald soort publiek’. Pagès, medewerker van Canard Enchaîné, kritiseert Sartre die toegaf als filosoof taal en stijl te minachten. Pagès wijst op de nefaste gevolgen van Sartres standpunt: ‘Door zijn tekst af te raffelen reproduceerde Sartre de scheiding tussen filosofie en literatuur waarin zijn leermeesters hem hadden onderwezen en die tot gevolg had dat iedere filosoof die het ongeluk had een niet-academische stijl en pen te hebben, naar het literaire domein werd verwezen, zoals Diderot, Valéry, Cioran.’ Maar misschien is dat eerder een geluk dan een ongeluk? Neen, zegt Pagès, want als er een discipline is die nu juist stijl behoeft, dan is het wel de filosofie: zonder stijl is helder denken onmogelijk. Helemaal onverklaarbaar is Sartres houding niet. De filosoof streeft immers niet alleen naar inzicht en kennis, maar ook naar erkenning. Het gedrukte woord is de enige weg om vandaag de dag die waardering van de buitenwereld op brede schaal te kunnen oogsten.

IN DE OORLOG, als duizenden doden vallen, dragen de slachtoffers geen naam meer. In zijn indrukwekkende boek Kosovo: verslag van een oorlog revolteert Michel Maas, oorlogscorrespondent van de Volkskrant, tegen dat anonieme en lege gezicht van de oorlog. Het bij naam noemen van de dode slachtoffers groeit uit tot een obsessie. Hoe zou de vrouw hebben geheten van wie de verslaggever op 14 juni 1999 noteert dat ze door een Servische politieman in de rug werd geschoten, dat haar lijk zes weken aan de rand van de weg heeft gelegen, dat het daarna met benzine werd overgoten en in brand gestoken? Niemand weet het. Wat rest is een geblakerde massa, botten, een stomp ruggegraat, een hand. Het inventariseren van geuren, lichaamsdelen en voorwerpen op plaatsen waar ze niet thuishoren - lijkenlucht, lompen, matrassen, een teddybeer, een wieg - is een bezweringsformule, een surrogaat voor de onmacht die waarschijnlijk iedereen overvalt die beseft dat de poging om emoties over te brengen gedoemd is om zonder effect en vooral zonder resultaat te blijven.

In zijn Le grand dictionnaire de cuisine noteerde de Franse schrijver Alexandre Dumas in 1873 over het voortplantingsvermogen van de kabeljauw: ‘Er is wel berekend dat, als niets de ontwikkeling van een eitje zou belemmeren, en elk eitje de status van volwassenheid zou bereiken, het slechts drie jaar zou duren voordat de zee zo vol zou zijn dat men met droge voeten de Atlantische Oceaan zou kunnen belopen, over de ruggen van de kabeljauwen.’

OMDAT HANIA niet wilde eten wordt ze met haar ballon door de wind meegesleurd. Oma vergelijkt wegwaaiende zeepbellen met kinderen. Van een kleermaker die gereduceerd wordt tot zijn silhouet wordt gezegd dat de wind hem optilt tot hij hoog boven een kerk verdwijnt. Maar al dat Chagall-achtige vliegen en zweven is misschien minder onschuldig dan het lijkt wanneer je in Wilhelm Dichters roman Paard van God een van de Poolse spoorwegmannen hoort zeggen: ‘De joden kunnen alleen weg door de schoorstenen.’ Het zijn echte ‘Luftmenschen’ geworden.