Na zijn eerste roman werd Pieter Waterdrinker beschuldigd van antisemitisme. Zijn tweede boek handelt over Rusland, waar hij werkt als correspondent voor De Telegraaf.

In zijn Groene-essay van 13 augustus neemt Joost Niemöller de publikatie van mijn boek Wandelenderwijs te baat om in enkele kolommen de strekking van mijn hele werk te ontmaskeren als ‘(aards-)conservatief’. In dezelfde Groene wordt zijn stuk aangekondigd onder de kop: ‘Natuurnostalgie: Ton Lemaire en andere ecofascisten’, een grove aantijding die in het essay zelf niet door argumenten wordt onderbouwd. Het was me al opgevallen dat alles wat te ‘groen’ lijkt of ook maar zweemt naar New Age in De Groene meestal verdacht of belachelijk wordt gemaakt. Zo kreeg Jozef Keulartz in De Groene van 29 november 1995 de gelegenheid een karikatuur te maken van de genuanceerd denkende milieufilosoof Zweers. Nu is het mijn beurt.

Pamfletten schrijven, daar zijn Nederlanders altijd goed in geweest. Nooit verlegen om een onderwerp om over te klagen, zeuren, emmeren en jeremieren. Een overzicht van de Nederlandse aanklachttraditie van Multatuli tot Bart Croughs. Met dank aan de Stichting Fonds voor Geld- en Effectenhandel voor hun financiele bijdrage HOEWEL ZICH IN Nederland nog nooit iemand heeft aangediend als Louis Ferdinand Celine, de beruchte Franse schrijver van antisemitische schotschriften, kent de literatuur te onzent een rijke traditie van pamfletten en pamfletachtige boekjes. Belangrijke schrijvers hebben zich laten verleiden tot het schrijven van polemische geschriften: Multatuli, Hermans, Mulisch, Reve. Het is een traditie die teruggaat naar het einde van de achttiende eeuw. Patriot Joan Derk baron van der Capellen tot den Pol publiceerde in 1781 Aan het volk van Nederland. Zijn ideeen werden in brede kring goed ontvangen; het pamflet beleefde vier drukken in een jaar en werd vertaald in het Frans, Duits en Engels. Prins Willem/V, een marionet in de handen van Pruisen, was woedend om deze anoniem verschenen aanklacht tegen zijn persoon.

Mandarijnen op zwavelzuur, het meest geruchtmakende pamflet in de Nederlandse letteren, heeft vooral betekenis als bron van veel gepsychologiseer over de auteur. Willem Frederik Hermans deed daar zelf overigens hartstochtelijk aan mee. In Gard Sivik schreef hij in 1963: ‘Ik weet wel dat ik zelden argumenteer (…), qua literaire vormgeving heb ik daar iets op tegen. De Mandarijnen heb ik zo scherp geschreven om ze literair zo mooi mogelijk te maken. Ik ben dus bewust emotioneel, bewust partijdig, bewust paranoide.’

Direct na verschijning noemde Harry Mulisch zijn roman Bericht aan de rattenkoning (1966) een pamflet. Momenteel is zijn definitie strenger: ‘Een pamflet is een blaadje dat je na lezing weggooit. Alleen Wenken vind ik een echt pamflet.’ In Wenken voor de bescherming van uw gezin en uzelf, tijdens de jongste dag (1961) parodieert Mulisch enkele huis- aan-huis verspreide folders van de Bescherming Burgerbevolking (BB), waarin werd uitgelegd hoe mensen zich konden beschermen tegen atoomexplosies. Mulisch: ‘De latere opheffing van BB is mede aan mij te danken, denk ik. Het werd te belachelijk.’

Gerrit Komrij: ‘Ik heb gemerkt dat een pamflet geen effect heeft, maar hoop ergens nog van wel. Met een pamflet beoog ik dat degene tegen wie het gericht is, dood neervalt of stopt. Ik hoef geen polemiek te beginnen.’

Het nadeel van een rubriek als ‘Gegrepen’, is dat er soms klinkklare onzin in staat die niet weersproken wordt. In De Groene van 27 maart bijvoorbeeld stelt schaakster Erica Sziva dat er in Nederland op schakende vrouwen wordt neergekeken: ‘Dat is voornamelijk de schuld van Jan Hein Donner. Dat was een vreselijk slechte schaker, maar hij had wel humor.’

Cees Nooteboom schreef liever reclameteksten dan aanvragen voor stipendia. En Kees van Kooten deed in de reclamewereld inspiratie op voor zijn typetjes. De grens tussen reclame en literatuur is een vloeiende. ‘Hoe kun je iets zo effectief mogelijk zeggen? Die vraag stellen zowel copywriters als dichters zich.’ Dit artikel kwam tot stand dank zij de Stichting Fonds Bijzondere Journalistieke Projecten. TUSSEN ANNIE M. G. Schmidt, Jan Willem Holsbergen en Martin Veltman bestaan meer overeenkomsten dan dat ze dit jaar zijn overleden. Behalve in de literatuur waren zij ook in de reclame actief. Zo'n dertig jaar geleden moest een schrijver om bij te verdienen op kantoor gaan zitten of reclameteksten schrijven. Tegenwoordig kan een schrijver zijn inkomen bijeenscharrelen als journalist of vertaler, door voorpublikaties en werkbeurzen, en door het schrijven van verhalen in opdracht. Alleen Martin Bril schrijft nog reclameteksten.