De Italiaan Carlo Emilio Gadda is hier nog niet erg bekend. Zijn roman ‹Die gore klerezooi in de Via Merulana› is een spetterend taalvuurwerk.

Met zijn roman «De kring van Mesmer» brengt de Noor Jaan Kross een hommage aan een strijder voor gerechtigheid in het onderdrukte Estland. Jaan Kross, De kring van Mesmer. Vertaald door Frans van Nes Uitg. Prometheus, 342 blz., ƒ39,50

Giuseppe Tomasi di Lampedusa, De tijgerkat Vertaald door Anthonie Kee Uitg. Atheneum – Polak & Van Gennep 268 blz., ƒ59,90

Honderd jaar geleden werd Maurice Gilliams geboren, de auteur die zijn oeuvre beschouwde als een geschreven zelfportret. Maurice Gilliams, Ik ben Elias. Romans en verhalen Uitg. Meulenhoff, 640 blz., ƒ125,- Maurice Gilliams, De man voor het venster. 1932-1940 Uitg. Houtekiet, De Prom, 224 blz., ƒ29,95

Een jaar Boon-herdenkingen wordt afgesloten met de heruitgave van de roman ‘De paradijsvogel’.

In de loop der jaren zijn de verhalen steeds gruwelijker geworden en heeft de prozaïst zich meer en meer vereenzelvigd met de toneelschrijver. Wat blijft: Hugo Claus’ ontheiliging van al het heilige. ZO'N VEERTIG JAAR geleden opende Hugo Claus De zwarte keizer (1958), achteraf gezien waarschijnlijk zijn belangrijkste verhalenbundel, met ‘Het huis in de struiken’. Het is een broeierige en beklemmende short story, zinderend van de Claus-motieven. Nu is dat verhaal het aangrijpende en ijzersterke begin van de selectie Verhalen die Claus bij zijn zeventigste verjaardag presenteert. In suggestief proza, kristalhelder en schijnbaar met een natuurlijk gemak geschreven, is daarin heel zijn deerniswekkende, soms wrange en groteske, maar vooral ook claustrofobische universum in alle hevigheid aanwezig.

Een eeuwenoud bijgeloof zegt dat de rechterhand van een ongedoopt begraven ziel boven zijn laatste rustplaats uitgroeit en daar verontrustend blijft wenken. Zolang de geest van de dode geen rust heeft gevonden, blijft hij de levenden in hun dagelijkse besognes bestoken en bespoken. Het is een vergelijkbare fantoomhand die de veertienjarige Gerard, de jongste van twee verweesde zonen uit het deerlijk verminkte gezin Volleman en een van de hoofdrolspelers in Graa Boomsma’s nieuwste roman Laagland, symbolisch binnenlokt in een voor hem geamputeerde geschiedenis. De betekenis van het verleden voor de persoonlijke lotgevallen van mensen is een centraal thema in Boomsma’s hele literaire werk, zo ook hier.

MATTHIJS van Boxsel heeft geweten waaraan hij begon toen hij in 1986 zijn schier onmogelijke project De encyclopedie van de domheid startte. In het eerste deel ervan, door hemzelf in Amsterdam fietsend van boekhandelaar naar boekhandelaar bezorgd, kondigde hij aan dat het om een onderneming ging die ‘nog in volle ontwikkeling verkeert’. Een abonnement erop kostte 75 gulden. Er werden alvast vier afleveringen aangekondigd ‘waarin historische feiten en details worden verzameld uit het geschakeerde spectrum dat het verschijnsel domheid kent. Wij zullen de gegevens zo nauwkeurig mogelijk afbakenen, beschrijven en interpreteren.’

HET VERRE EN of niet meer zo recente verleden opnieuw een stem geven in romans en verhalen stelt zo zijn eigen eisen. Je kunt wel lukraak wat historische feiten en gebeurtenissen bij elkaar schrapen en er een aardige plot omheen verzinnen, maar daarmee ben je er niet. Wil je het als schrijver goed doen, dan moet de lezer de opgeroepen tijd op zijn huid kunnen voelen. Vlooien en ander ongedierte horen hem te bespringen wanneer op een tocht een nachtelijk onderkomen in een logement wordt aangedaan. Hij moet de temende dwingelandij ondergaan van de lichtekooien die er kind aan huis zijn, de strootjes van het hoofdkussen in zijn oor voelen kriebelen, het ongemak ervaren van de zoemende vliegen die zich boven zijn eetbord verzamelen en de geur van tabak opsnuiven die de roef van een trekschuit overheerst of de bedorven lucht die in de straten hangt.

LUUK GRUWEZ heeft er nooit een geheim van gemaakt waar hij in zijn schrijven op uit is: in poëzie en proza wil hij gewone mensen aan de vergetelheid ontrukken om daarmee het schijnbaar vergeefse geploeter dat het leven zo vaak is een glans van betekenis te geven. Niets mag voor niets zijn geweest of woordeloos verdwijnen. Daarom zet hij hun doen en laten even in het licht zonder eeuwigheidspretenties. Juist dat maakt indruk.

20 januari 1999 - Jan Hanlo (1912 -1969) verzon de wonderlijkste titels voor zijn boeken, zoals ‘Mijn benul’, ‘Zonder geluk valt niemand van het dak’ of ‘Moelmer’ (Limburgs voor ‘praat maar’). Ook die van zijn biografie vloeide uit zijn pen: ‘Zo meen ik dat ook jij bent’. Auteur Hans Renders suggereert er affiniteit mee met zijn onderwerp; de dichtregel - want dat is het - sluit verwantschap in en misschien wel meer dan dat: verbondenheid tussen twee zielen. Daarom alleen al doet Renders veel van zijn boek verwachten.

HET VATICAAN reageerde als gebeten op de nieuwe Nobelprijswinnaar José Saramago (1922), zoon van eenvoudige landarbeiders, autodidact, ex-metaalarbeider, opgegroeid in een katholieke traditie onder het bewind van een van Portugals grootste potentaten en Romes grootste vrienden, de niets en niemand ontziende Salazar. Gepokt en gemazeld onder diens dictatuur koos Saramago in 1969 voor de Communistische Partij en zwoer de beginselen daarvan nooit af, een mededeling waarmee hij bijna elk interview begint. Een man dus met een overtuiging die hij wil uitdragen. Het pausenblad Osservatore Romano brieste over een ‘ouderwetse communist’ en ‘een antiklerikaal’ die ten onrechte was bekroond voor zijn anti-religieus geschrijf.

IN ZIJN NIEUWE roman De Phoenix neemt Paul Claes de lezer opnieuw mee naar een ver verleden. Daar lijkt hij zich als romancier het meest thuis te voelen. In zijn romandebuut De sater (1993), het boek waarmee hij een Ako Literatuurprijs-nominatie afdwong, was de klassieke oudheid zijn decor. De zoon van de Panter (1996), een verhaal over de Verlosser, speelt in het Nabije Oosten en neemt een apocriefe reconstructie van een van de vele verketterde evangeliën tot uitgangspunt. Die roman gaat in veertien elkaar aanvullende en tegensprekende versies in op de altijd wijkende goddelijke waarheid.

Het vlees was zwak, de geest gewillig en het lichaam een zondige tempel, leerde de kerk me eertijds. Jezus’ meest karakteristieke daad was het uitdrijven van ‘duivels’ uit de lichamen van bezetenen. Ik kreeg onderwezen dat elk lichaam een tempel van God is en dat wij allen van duivels bezeten ter wereld komen. Elke duivelsuitdrijving kwam derhalve symbolisch overeen met een tempelreiniging, een wassing van de ziel. Spannende verhalen hoorden daarbij, met in de hoofdrol een kordaat optredende Nazarener. Maar begreep ik het ook allemaal?

De verhalen van Giorgio Bassani moeten het vergeten en verzwijgen tegengaan, en herinneringen wakker houden aan discriminatie en uitstoting. Want zonder tragedie is het leven niets waard. ..LE Giorgio Bassani, Binnen de muren (vertaling Tineke van Dijk), De gouden bril (Tineke van Dijk), De tuin van de Finzi-Contini’s (Joke Traats), De reiger (Joke Traats) en Achter de deur (Tineke van Dijk). Uitg. Meulenhoff, 144 blz., Ÿ36,90 ..LE GIORGIO BASSANI is een schrijver uit de Po-vlakte, een streek van moerassen, mist, steeneiken, roestige bruggen en boerendorpen, een sfeerrijk maar minstens even vaak beklemmend gebied met een wijdverbreide verteltraditie. In de verhalen die daar rondgaan krijgt het dagelijks bestaan soms grootse en meeslepende trekken. Wie Bassani’s roman De reiger (1968) leest, begrijpt wat die omgeving met een mens kan doen. Daarin is het geheel van watervlakten met rietkragen en wilgenbosjes vol meeuwen, meerkoeten, eenden en waterhoentjes het melancholische decor voor het denken en doen van de joodse advocaat Edgardo Limentami uit Ferrara tijdens zijn laatste eendenjacht in de Valli, de moerassige lagunemeren langs de Adriatische zee.